Górnośląskie Koleje Wąskotorowe Oberschlesischen Schmalspurbahnen Upper Silesian Narrow Gauge Railways

Website (C) 1997-2007 Jakub Halor

materiał archiwalny, publikacja marzec 2005  

Paweł Cieślar
SKANSEN RUDY

Wprowadzenie
Kalendarium prac i wydarzeń
Stan obecny
Tabor zgromadzony na stacji Rudy
Plany na przyszłość
Galeria fotograficzna
Kontakt
Wydawnictwa
Podziękowania


Wprowadzenie

Celem poniższego opracowania jest przedstawienie zainteresowanym miłośnikom kolei sytuacji panującej obecnie na szlaku GKW Gliwice-Rudy-Markowice. Planuję również bieżące uaktualnianie podawanych tu informacji, uzupełnianie w miarę możliwości galerii fotograficznej oraz informowanie o mających mieć miejsce ciekawych wydarzeniach. Wszystkich, mających jakiekolwiek uwagi do prezentowanych poniżej materiałów, lub mogących dodać coś, co umknęło mojej uwadze, proszę o kontakt: lxd2@interia.pl

Szlak GKW Gliwice-Rudy-Markowice (kolor zielony)




Plan stacji Rudy w roku 1937
(K.Soida, “Koleje wąskotorowe na Górnym Śląsku” tom I)

Kalendarium prac i wydarzeń

Poniżej przedstawiam ważniejsze wydarzenia, które miały miejsce na linii Gliwice-Rudy-Markowice w ciągu ostatnich kilkunastu lat:

1991.11.04 – zawieszenie ruchu pasażerskiego na odcinku Gliwice Śródmieście-Rudy.

1992.03.31 – zawieszenie ruchu towarowego na odcinku bocznica kopalni Gliwice-Markowice.

1993.03.01 – wpisanie linii GKW Gliwice-Markowice do rejestru zabytków i objęcie jej ochroną konserwatorską.

1993.12.31 – rozwiązanie umowy bocznicowej z kopalnią Gliwice, praktycznie całkowite zakończenie ruchu na szlaku GKW Gliwice-Rudy-Markowice.

1994.10.08 – przejazd pociągu specjalnego w składzie Lxd2–364 + 3 Bxhpi z okazji IV Ogólnopolskiego Zlotu Miłośników Kolei.

1995.05.21 – przejazd pociągu specjalnego w składzie Lxd2–372 + 3 Bxhpi – ostatni pociąg na szlaku.

1995 – oficjalne zawieszenie ruchu na całej linii Gliwice-Rudy-Markowice.

1996 – ostatnia próba zorganizowania przejazdu pociągu specjalnego zakończona niepowodzeniem (za duże ubytki w torowisku spowodowane kradzieżami).

1996-2001 – masowe kradzieże na całej linii, w całości rozkradzione zostały odcinki Gliwice Śródmieście-Gliwice Wąsk., Gliwice Wąsk.-Gliwice Trynek.

1997 – pod budowę nowej stacji benzynowej koncernu ARAL przy ul. Pszczyńskiej w Gliwicach zajęto część stacji Gliwice Trynek, zachowując jednakże fragment toru przebiegającego przez stację benzynową.

1998 – przedłużenie ul. Konarskiego powoduje zasypanie torowiska wąskotorowego które do tej pory bezkolizyjnie przecinało całe śródmieście Gliwic. Odcięcie stacji Gliwice Śródmieście od reszty szlaku.

1993-1999 – okres "rządów" Tadeusza Popiela na stacji Rudy przekazanej w opiekę Towarzystwu Miłośników Górnośląskiej Kolei Wąskotorowej. Niestety, Towarzystwo nie wykorzystało możliwości przywrócenia ruchu pasażerskiego na całkowicie przejezdnej (do 1995 roku) linii. Pan Popiel jako prezes Towarzystwa "zasłynął" z wrogości okazywanej miłośnikom kolei chcącym wejść na teren stacji oraz całkowitej ignorancji opinii środowiska polskich hobbystów kolejnictwa i konserwatora zabytków. Zrealizował swój pomysł z serii "Idee fixe": w 1998 przebudowano parowóz Pw53 kosztem zniszczenia 2 unikatowych parowozów: ostatniego czynnego Tw53, wypożyczonego Towarzystwu (pojazd jest własnością Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu) i Px48 darowanego Towarzystwu przez PKP. Drugi z parowozów, po dewastacji, zostaje bezprawnie sprzedany angielskiemu miłosnikowi.

1999.12 – Pod naciskiem opinii publicznej Tadeusz Popiel rezygnuje z prezesury Towarzystwa ustępując miejsca Januszowi Gieruckiemu, etnografowi i muzealnikowi. Katowickie Stowarzyszenie Milośników Kolei przejmuje w opiekę stację Rudy wraz z całą infrastrukturą. Rodzi się koncepcja stopniowego odbudowywania rozkradzionego i zniszczonego szlaku GKW Gliwice-Rudy-Markowice.

2000.02.26 – pierwsze spotkanie miłośników kolei na stacji Rudy, mające na celu m.in. ustalenie planu prac na przyszłość.

2000.03.04 – pierwszy przejazd drezyną na odcinku Rudy-Paproć.

2000.03 – intensywne przywracanie przejezdności szlaku do Paproci oraz tamtejszej mijanki.

2000.04.01 – nieoficjalny zlot miłośników kolei, jazdy do Paproci składem 2WLs50 + brankard.

2000.12.09 – na odcinku Stanica-Rudy-Paproć odbył się przejazd składem WLs180–15 + Bxhpi.

2000 – przez cały ten rok liczni miłośnicy kolei, przybywający często z odległych rejonów Polski, wykonali szereg prac, m.in. odkrzaczanie torów, uzupełnianie ubytków, renowacje taboru, remonty w pomieszczeniach stacyjnych.

2001.01 – prowadzono prace na odcinku Pilchowice-Stanica (został odkrzaczony odcinek ok. 1 km przed stacją Stanica).

2001.03 – wstrzymanie wszelkich prac, opiekę nad stacją Rudy ponownie przejęło (przy obecności policji) Towarzystwo Miłośników GKW na czele z Januszem Gieruckim, członkowie Stowarzyszenia Miłośników Kolei zostali wyrzuceni ze skansenu, a prezes SMK Andrzej Cichowicz ma zakaz wstępu na stację.

2001.05 – wprowadzenie opłaty za wejście na teren skansenu, prace przygotowawcze do rozpoczęcia przewozów turystycznych.

2001.06 – rozpoczęcie sezonu przewozów turystycznych na odcinku Rudy-Stanica, przygotowywanie parowozu Pw53 do uruchomienia.

2001.07 – sezon turystyczny w pełni, Elektrownia Rybnik rozpatruje możliwość budowy nowej bocznicy ze stacji Paproć nad Zalew Rybnicki, przemalowanie jednej lokomotywy Wls180 na kolor żółty, budowa odkrytego wagonu letniego (również w kolorze żółtym) na historycznym, czteroosiowym podwoziu, pierwsze jazdy parowozu Pw53 (z niesprawną sprężarką).

2001.08.01 – pierwszy kurs parowozu Pw53 z planowym składem turystycznym.

2002 – przewozy turystyczne, odrestaurowano 3 węglarki Wddxh (w oryginalnym malowaniu), pocięto na złom 3 najstarsze zabytkowe, poniemieckie wagony osobowe z lat 20-tych XX wieku, prowadzone są prace mające na celu przywrócenie przejezdności odcinka Paproć – skrzyżowanie z drogą do Rybnika, prowadzone są pewne prace przy parowozie Tw53-2566 (wskazują tylko na renowację zewnętrzną).

Stan obecny

Obecnie całkowicie przejezdny jest, tak jak 4 lata temu, jedynie krótki odcinek Rudy-Stanica. Na odcinku tym codziennie w okresie od początku czerwca do końca października organizowane są planowe przejazdy turystyczne. Czas przejazdu w obie strony wynosi ok. 30 min. Pociągi wyjeżdżają ze stacji Rudy o godzinach 10.00, 12.00, 14.00 i 16.00, jeśli jest 10 osób chętnych do przejazdu. Możliwe jest również uruchamianie składów w innych godzinach (min. 10 chętnych) oraz zamówienie przejazdu dowolnym składem w dowolnym wcześniej ustalonym terminie.
W skansenie dostępne są następujące składy pociągów turystycznych: Lxd2+Bxhpi, 2Wls50+brankardy oraz Wls180+odkryty wagon letni+brankardy. W soboty i niedziele pociągi prowadzone są parowozem Pw53.

Aktualny cennik (cena obejmuje wstęp do skansenu oraz przejazd na trasie Rudy-Stanica-Rudy):
- dorośli 10 zł, dzieci i młodzież 6 zł (skład prowadzony parowozem)
- dorośli 5 zł, dzieci i młodzież 3 zł (skład prowadzony lokomotywą spalinową).

Przejezdny teoretycznie jest teoretycznie również szlak Rudy-Paproć, choć jest on nie podbity.
Ostatnio prowadzone są prace mające na celu przywrócenie przejezdności odcinka Paproć – skrzyżowanie z drogą rybnicką, jednakże wydaje się to trochę zastanawiające przy opisanej wyżej sytuacji na odcinku Rudy-Paproć.

Niestety w wyniku nie podjęcia żadnych prac przy odcinku Paproć-Szymocice, gdzie jeszcze w roku 2001 ubytki wynosiły ok. 15%, stracono szansę na szybkie przywrócenie przejezdności tego odcinka. Obecnie większość torów na tym szlaku wskutek licznych kradzieży już nie istnieje. Pomimo deklaracji ludzi związanych z TMGKW również nic się nie dzieje na odcinku Stanica-Pilchowice, a szkoda, bo tory na tym szlaku są jeszcze (tylko jak długo?) w sporej części kompletne.

Pozostałe odcinki linii Gliwice-Rudy-Markowice są w mniejszym lub większym stopniu zarośnięte, zdewastowane bądź rozkradzione.
Najgorsza sytuacja panuje w centrum Gliwic, gdzie przy przeprowadzanych ostatnio remontach ulic Konarskiego i Częstochowskiej (zastąpienie wiaduktu nasypem) nie przewidziano odbudowy linii GKW. Przy obecnym układzie tych ulic praktycznie niemożliwe jest odbudowanie przystanku Gliwice Śródmieście, który byłby bardzo cenny dla ewentualnego przyszłego ruchu. Jedynymi pozostałościami po GKW w centrum Gliwic są obecnie fragmenty torów na skrzyżowaniach z ulicami Hutniczą, Robotniczą i Kujawską. Na terenie stacji Gliwice Wąsk. zachowało się trochę podkładów, resztki wagi wagonowej oraz sterta gruzu po zniszczonej w 2001 roku zabytkowej nastawni. Po śmierci bezdomnego, który ją na dziko zamieszkiwał, zburzył ją okoliczny tzw. margines społeczny. W dosyć dobrym stanie znajduje się wiadukt nad rzeką Kłodnicą (odcinek Gliwice Wąsk.-Trynek), wykorzystywany obecnie przez pieszych oraz samochody (!!!).
Teren stacji Gliwice Trynek to obraz nędzy i rozpaczy: Jeszcze pod koniec 1999 roku torowiska stacji były kompletne, dziś na zrytej ziemi leżą nieliczne podkłady, całkowity brak torów, a sam zabytkowy budynek stacyjny z magazynem z muru pruskiego praktycznie nadaje się jedynie do rozbiórki po zniszczeniach dokonanych przez lokalnych wandali. Jedyne zachowane fragmenty torowisk to przejazd na ulicy Pszczyńskiej i słynny odcinek na stacji benzynowej.
Na odcinku Gliwice Trynek-Bojków nie ma praktycznie śladu po torach. Budynek stacyjny Bojków jest zamieszkany, lecz w złym stanie. Zachowane fragmenty torów to jedynie przejazdy na ulicach Kopalnianej i Bojkowskiej, przy byłym przystanku osobowym Gliwice Kopalnia.
Również na odcinku Bojków-Nieborowice nie znajdziemy prawie wcale torów. Jedyne fragmenty jakie znalazłem, to przejazd na ulicy Knurowskiej z niewielkim odcinkiem w stronę Nieborowic oraz krótki fragment za byłym przystankiem osobowym Mysia Góra. Wiadukt nad ulicą Rybnicką jest w stanie dosyć dobrym. Na stacji Nieborowice w roku 2001 tory stacyjne były prawie kompletne, niestety ostatnio można już zauważyć nowe ubytki. Sam budynek stacyjny jest zamieszkany i prezentuje się zupełnie dobrze.
Na odcinku Nieborowice-Pilchowice również nie zachowało się zbyt wiele torów, trochę za stacją Nieborowice oraz odcinek ok. 0,5 km przed stacją Pilchowice. Natomiast wiadukt nad rzeczką za Nieborowicami jest zupełnie nowy (wykonany przy okazji budowy wiaduktu drogowego), choć ostatnio zniknęły z niego szyny. Na stacji Pilchowice tory stacyjne wyglądają na kompletne, a sam budynek stacyjny jest zamieszkany i w nienajgorszym stanie.
Na odcinku Pilchowice-Stanica znajdziemy już trochę więcej zachowanych odcinków torów, ale również sporo ubytków. Kompletny jest jedynie fragment ok. 1 km od stacji Stanica w kierunku Pilchowic.
Odcinek Stanica-Rudy jest jak wiadomo czynny w całości.
Odcinek Rudy-Paproć, przejezdny do lutego 2001 (most na Rudce został wyremontowany i odebrany w 2000 r.), jest kompletny, ale nie podbity. Były budynek stacyjny Paproć jest zamieszkany i w całkiem dobrym stanie.
Na odcinku Paproć-Szymocice, jak wspominałem wcześniej, poza krótkim odcinkiem za stacją Paproć, niestety nie znajdziemy już torów.
Na pozostałej części, czyli odcinku Szymocice-Nędza-Babice-Markowice, sytuacja jest w miarę podobna i nienajgorsza: zachowane są liczne fragmenty torów, były budynek stacyjny Nędza jest zamieszkany i w całkiem dobrym stanie (co prawda nie ma już na nim oznaczenia, ale jest na tyle charakterystyczny, że łatwo go zauważyć). W Babicach i Markowicach zachowały się silnie zarośnięte tory stacyjne.

Tabor zgromadzony na stacji Rudy

Na stacji Rudy zgromadzony jest liczny i bardzo zróżnicowany tabor wąskotorowy. Zapraszam do obejrzenia szczegółowego zestawienia taboru opracowanego przez Ryszarda Rusaka oraz galerii fotograficznej przedstawiającej tabor na stacji Rudy.

Zapraszam również do galerii fotograficznej przedstawiającej przepiękną krajobrazowo linię Gliwice Śródmieście/Gliwice Wąsk.-Rudy-Markowice.

Plany na przyszłość

Dalsze prowadzenie przewozów turystycznych oraz w miarę możliwości (miejmy nadzieję) odbudowa całej linii Gliwice-Rudy-Markowice. Niestety w chwili obecnej poza krótkim odcinkiem za stacją Paproć nie są prowadzone żadne prace przywracające przejezdność na nieczynnych odcinkach. W najbliższej przyszłości możliwe jest prowadzenie prac niestety jedynie na odcinku od stacji Stanica w kierunku Pilchowic (stan szyn i podkładów dosyć dobry, choć również trochę ubytków).


Kontakt

Dla wszystkich chcących osobiście zobaczyć zabytkową stację Rudy oraz tabor na niej zgromadzony poniżej podaję adres:

47-430 Rudy, ul. Szkolna 1, skansen jest czynny codziennie od początku maja do końca października w godz. 9.00 – 18.00.

Wydawnictwa

Poniżej przedstawiam wykaz publikacji książkowych, w których znajdziemy wiele informacji o szlaku GKW Gliwice-Rudy-Markowice. Zapraszam również do działu wydawnictwa, w którym poniższe pozycje są bardziej szczegółowo opisane (krótkie streszczenie, wydawca, cena).

Krzysztof Soida “Kolej Gliwice Trynek–Rudy–Racibórz”

Pozycja ta stanowi prawdziwą “kopalnię” wiedzy na wymieniony w tytule temat i jest godna polecenia wszystkim miłośnikom kolei.
UWAGA!
Ostatnie egzemplarze tej książki możliwe jeszcze do nabycia u autora na giełdzie modelarskiej (każda pierwsza niedziela miesiąca, Katowice, ul. Dworcowa 2), cena 30 zł.

Krzysztof Soida “Koleje wąskotorowe na Górnym Śląsku” tom I (historia + mapy i plany) i III (galeria zdjęciowa)

W pozycji tej, doskonale znanej wszystkim miłośnikom GKW, znajdziemy wiele informacji z historii szlaku Gliwice-Rudy-Markowice od początków budowy do roku 1990, plany wszystkich stacji (tom I) oraz liczne, często unikatowe fotografie (tom III).

Edward Wieczorek “Koleją wąskotorową do Rud” – przewodnik turystyczny

Pozycja ta obejmuje obszar od Gliwic do Raciborza i opisuje wszystkie ciekawostki turystyczne, przyrodnicze i kulturalne występujące w terenie.

Podziękowania

Do powstania powyższego rozdziału wydatnie przyczynili się Grzegorz Kapusta, Mariusz Senderowski, Ryszard Rusak i Jakub Halor, którym w tym miejscu chciałem podziękować za pomoc przy opracowywaniu podanych tu informacji i zamieszczeniu ich na stronach poświęconych GKW.

Zapraszam do wstrząsającej relacji o Rudach autorstwa Piotrka Chylińskiego na http://www.republika.pl/piottr_tt/

(C) 2001-2002 Paweł Cieślar